Ο ελευθερόστομος λόγος στην Κρήτη

Από: Ελένη Φουντουλάκη
Ο ελευθερόστομος λόγος στην κρητική λαϊκή παράδοση, που τόσο πολύ παρεξηγήθηκε στο παρελθόν, παρουσιάζεται μέσα από το νέο βιβλίο του φιλόλογου Ανδρέα Λενακάκη 'Κρητικά αξεμούριστα'.
Το βιβλίο παρουσίασαν κατά τη διάρκεια εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε προχθές το βράδυ στην αίθουσα του ΤΕΕ Χανίων η Τυποβιβλιοχαρτεμπορική Πελεκανάκη και οι Εκδόσεις Mystis.

Πρόκειται για ένα βιβλίο-προϊόν προσωπικής έρευνας και γραφής του Ανδρέα Λενακάκη σε ολόκληρη την Κρήτη, στο οποίο καταγράφονται έμμετρα και πεζά, λαϊκά δημιουργήματα του Κρητικού λόγου, που ελάχιστο μέρος τους έχει καταχωρισθεί στις σελίδες βιβλίων που αναφέρονται στον λαϊκό πολιτισμό. Περιλαμβάνει τραγούδια σατιρικά, υπαινικτικά, παρωδίες, μαντινάδες, γηθειές, παροιμίες, γνωμικά, φράσεις, του Κλήδονα, ανέκδοτα, ευτράπελες διηγήσεις.

«Πρόκειται για υλικό που βρίσκει διαρκώς μπροστά του ο οποιοσδήποτε συλλογέας παραδοσιακού κρητικού λόγου. Το πρόβλημα που προκύπτει σε μια τέτοια καταγραφή είναι ότι υπάρχουν αρχικά πολλές αναστολές στον ίδιο στο κατά πόσο πρέπει να πάρει την απόφαση να το εκδώσει. Όταν ολοκληρώθηκε η έκδοση των Μεσαρίτικων λαογραφικών, σκέφτηκα ότι το υλικό που μάζευα θα μπορούσε να δει το φως της δημοσιότητας, με ελευθερόστομο ή υπαινικτικό κρητικό λόγο. Δεν θεωρώ ότι πρόκειται για άσεμνο ή αθυρόστομο λόγο, διότι ο λόγος αποκτά σεμνότητα ή όχι ανάλογα με τη χρήση του», ανέφερε ο κ. Λενακάκης.
«Πιστεύω ότι ο ελευθερόστομος λόγος δίνει μια άλλη διάσταση στον κρητικό πολιτισμό και στον κρητικό χαρακτήρα, που μέχρι τώρα είχε αποσιωπηθεί. Ο Κρητικός δεν είναι μόνο ο επαναστάτης, ο ριζίτης αλλά και ο άνθρωπος της παρέας, που ερωτεύεται, που κάνει αστεία...», ανέφερε ο κ. Λενακάκης, παραθέτοντας και μια γνωστή υπαινικτική μαντινάδα ελευθερόστομου κρητικού λόγου: «Τα πορτοκάλια του χωριού γεμίζουνε βαπόρι, ό,τι σκ..τά είναι ο δήμαρχος, είναι και οι ψηφοφόροι».
Για το βιβλίο μίλησε η διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου Κατερίνα Μπλαβάκη και ο δικηγόρος Μανώλης Τσικαλάς. Όπως επεσήμανε ο κ. Τσικαλάς, «θα ήταν παράλειψη να μην υπάρχει καταγεγραμμένος ο ελευθερόστομος λόγος της Κρήτης στον τομέα της λαογραφίας, από σεμνοτυφία και ταρτουφισμό. Τόλμησε να τον καταγράψει ο Ανδρέας Λενακάκης και αυτό είναι προς τιμήν του. Είναι λόγια που όλοι τα λέμε ή θέλουμε να τα πούμε ακόμη κι αν δεν τα λέμε και πρέπει να τα απενοχοποιήσουμε. Γι’ αυτό τέτοια βιβλία πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα και θέλουν την υπεράσπισή τους, όχι πως είναι τίποτα το ένοχο αλλά επειδή πρέπει να κατανοήσουμε πως τα λόγια αυτά δεν λέγονταν για να πλήξουν κάποιον αλλά λέγονταν σε περιπτώσεις της καθημερινότητας των Κρητικών άλλες εποχές, ως τρόπος διασκέδασης στην παρέα. Μάλιστα η παραγωγή του ελευθερόστομου λόγου ξεκίνησε πριν από έναν με δύο αιώνες, από τη Βενετσιάνικη περίοδο».
Από την πλευρά της η κα Μπλαβάκη ανέφερε ότι: «Το βιβλίο αποτελεί μια συλλογή λαογραφικού υλικού που περιέχει τραγούδια σε ελευθερόστομο λόγο, πεζά και στιχουργήματα καλύπτοντας ένα ευρύτερο χρονικό φάσμα. Έχει μεγάλη σημασία να υπάρχει καταγεγραμμένος ο ελευθερόστομος κρητικός λόγος ως πληροφόρηση γιατί βοηθάει την ιστορική μνήμη».
Τη συζήτηση συντόνισε ο φιλόλογος και πρόεδρος του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας και του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων Κώστας Μουτζούρης. Ακολούθησαν δρώμενα και απαγγελίες από τους δικηγόρους Μιχάλη Σφακιανάκη και Θοδωρή Τερζάκη. [Πηγή]